راهی ساده برای مقابله با کم آبی در یزد

درسهایی که از این بوته ریحان می توان گرفت!!

قابل توجه شهرداریها و دست اندر کاران امور کشاورزی

در این سالها فرمایش مقام معظم رهبری در خصوص مشکل اصلی یزد که فرمودند: مهمترین مشکل یزد مسئله آب است. از ذهنمان پاک نشده و از بعضی اسرافکاریها در مصرف آب چه توسط مردم عادی و چه توسط ارگانها و نهادهای دولتی یا خصوصی، برایمان رنجش آور بوده و جای این پرسش باقی است که با این روند تصاعدی مصرف چگونه می توان با مشکل کم آبی مقابله جدی نمود؟! و اما اگر ما یزدیها چنین تصور کنیم که بدون مدیریت صحیح مصرف آب بناست مسئولین از سرچشمه های کارون و دیگر جاها آنقدر آب بیاورند تا مشکل کم آبی کاملاً از بین برود انتظار درستی نیست، چرا که هر چشمه و رودخانه ای که در جریان است در طول قرنها تا منتهی الیه آن ساکنانی دارد که از آن بهره می برند و برداشت بی رویه از آن علاوه بر بهم خوردن اکوسیستم جغرافیایی موجب مشقت و دشواری برای کسانی است که در مسیر رودخانه و چشمه مستقر هستند و ممکن است عده ای دست به کارهایی مشابه آنچه در چندی پیش در تخریب خط لوله انتقال آب به یزد پیش آمد زده و بحران آب ایجاد گردد.

اما با هشدار مسئولین استان یزد درمرداد ماه جاری و اعلام جدی بودن کمبود آب در یزد و اظهارات بعضی از شهروندان در خصوص قطع آب منطقه شان و پایین بودن کیفیت آن بر آن شدیم تا باغچه کوچکی که ریحان و گوجه چری داشت را کمتر آب دهیم، اما در این گرمای کم سابقه، کمتر از یک نوبت آبیاری بوته ها را پژمرده می کرد تا اینکه تصمیم گرفتیم آبیاری را متوقف کنیم و رفته رفته بوته ها پژدمرده و کاملاً خشک شد. اما با اینکه قریب دو هفته از خشک شدن بوته ها می گذرد یک بوته ریحان همچنان توانسته سرسبز و شاداب به حیات خود ادامه دهد و این موجب تعجب شده چرا که هیچ آبی به آن داده نشده، اما راز این حیات چیست و چه درسهایی می توان از این بوته ریحان گرفت؟ شاید متخصصین امور کشاورزی و فرهنگی بتوانند نظرات برتری داشته باشند اما چند برداشتی که از دیدگاه معنوی و مادی متصور است را به شرح ذیل عرضه می داریم.

1-     استقامت و پایداری در برابر مشکلات و سختی ها و تحریم ها با استفاده بهینه از امکانات موجود.

2-     آینده نگری و تلاش برای ماندگار شدن در شرایط سخت. در زمانی که روزی یکبار و بعضاً دوبار به این باغچه آب می دادیم، دیگر بوته ها به فکر دریافت همین آب سطحی بودند و تلاشی برای آینده و شرایط سخت نداشتند، لذا بلافاصله پس از قطع آبیاری پژمرده و از بین رفتند ولی این بوته ریحان در آن روزهای خوش آبیاری تلاش نموده تا با استفاده بهینه از آب دریافتی جدای از شاخ و برگ زدن، مقدازی هم ریشه را پایین برده و به حداکثر عمق خاک دست یابد، لذا راز ماندگار شدن بیشترش همین دستیابی ریشه به اندک رطوبت باقی مانده در زیر خاک است و در حال حاضر این بوته ریحان با همین رطوبت کمی که در خاک مانده روزهای دیگری به حیات خود ادامه داده و به هدفش که برآوردن تخمهایی برای تکثیر مجدد است دست خواهد یافت.

3-     درسی که به دست اندرکاران و متخصصین امور کشاورزی می دهد این است که با آبیاری کمتر هم می توان به بهره دهی مورد نظر دست یافت. به شرط اینکه اولاً بستر لازم برای نفوذ ریشه به عمق خاک فراهم شود و ثانیاً بوته یا نهال پس از آبیاری مناسب اولیه برای مدتی کم آبی را تجربه کند تا مجبور شود ریشه را به اعماق خاک فرستاده و آب و رطوبت را دیگر از سطح خاک دریافت نکند و رفته رفته ریشه های سطحی ضعیف و ریشه های عمیق تقویت گردند. که متأسفانه در نهالکاریهایی که در یزد مشاهده می شود کمتر به آن توجه شده و نهالها بر سطح زمینهای مهر با اتدک چاله ای غرص می شوند که در نتیجه نیاز مداوم به آب دارند و با اندک کم آبی خشک می شوند. نمونه آن در ایجاد فضای سبز پیرامونی پایانه مسافری یزد در سالجاری شاهد بودیم.    

4-     این بوته به شهرداری ها می آموزد این آبیاری های غرق آبی سطحی و یا قطره ای که بطور مدام آبیاری انجام می دهند جز هدر دادن آب و حساس نمودن نهال به دریافت آب سطحی و افزایش شدید مصرف آب فایده دیگری ندارد.

5-     درس دیگر هم دقت نظر در هر کاری است و این بوته با دقت نظری که نسبت به وضعیت آب و هوایی و گرمی هوا داشته توانسته حال و آینده را به هم پیوند داده و برای ماندگار شدن قبل از شرایط بحرانی اقدام لازم را انجام دهد. چیزی که متأسفانه فرهنگش در بسیاری از کارها وجود نداشته و آن دقت لازم بعضاً در کارها و کالاهای ما دیده نمی شود و در خصوص نهالکاری هم می بینیم که گویا مقدار فضای سبز مهمتر از دقت در عمل و صحیح انجام دادن کار است. اگر مسئولین یک هکتار زمین را با دقت عمل به فضای سبز تبدیل کنند از ده هکتار که بدون دقت عمل به فضای سبز تبدیل شود بازدهی بیشتری داشته اگر چه هزینه های اولیه آن یک هکتار به اندازه ده هکتار هم باشد ولی ارزشش را دارد. اگر شهرداریها برای ایجاد فضای سبز ابتدا کانالهایی را حفر کرده سپس همین شاخ و برگهای درختهایی که هر ساله آنرا هرس می کنند درون آن بریزند و روی آن خاک ریخته و نهالها را بر روی آن غرص کنند بهترین بستر برای نهال فراهم شده تا هم ریشه را به عمق خاک ببرد و هم پس از چند سال همین شاخ و برگهایی زیر خاک به نهال انرژی داده و به درختی تنومند تبدیل می نماید. این کاری است که بعضی از کشاورزان موفق در عین مشقات و محدودیتهایی که دارند در باغستانهای خود انجام می دهند. 

6-     درس دیگری که به شهرداریها می دهد این است که در شرایط کم آبی به دنبال چمنها و گلهایی که ریشه های سطحی داشته و هر روز نیاز به آبیاری دارند نروند و رویگردشان به سمت بوته هایی باشد که بتوانند ریشه ای عمیق در خاک زده و به آبیاری اندک قانع بوده بلکه اگر هفته ها هم آب ندیدند حیات خود را از دست ندهند. برای نمونه چمن طبیعی به نام مور که به عنوان علف هرز در کشتزارها مطرح است بهترین گزینه برای چمنهای موجود می باشد که اگر ماهها هم آب به آن نرسد از بین نخواهد رفت و در وضعیت عادی هم حتی ماهی یکبار آب به آن بدهند برایش کافی است، منتهی یک مقدار آن زیبایی چمن را ندارد که در هر حال با این وضع بحرانی آب خیر و صلاح در انتخاب بوته های کم مصرف است نه چمنهای زیبایی که مناسب مناطق پر آب است.             

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا